Baraya ....apal teu sasaruana antara jaman panjajahan jeung jaman kamerdekaan ? Soalna, sim kuring keur lieur jeung bingung naha asa euweuh bedana nasib rahayat Subang teh ti mangsa ka mangsana. Alesan sim kuring kieu:
- Jaman urang dijajah ku Walanda rea dibobodo jeung dibodokeun. Kaharti maksudna mah, nyaeta sangkan teu pinter jeung teu rea codekah, sangkan teu ngaganggu usahana ngarawu kakayaan urang pikeun kapentingan hirupna kaom-kaom borjuis nu nebeng di jamana.
- Rea rahayat digawekeun tapi hirupna disusahkeun.Tinu buruh gawena nu teu nyukupan dikudukeun mayar pajak sagala. Edan tah panjajah teh. Geus meret tanagana diporot oge banda beubeunangan kulina..
- Lain euweuh nu senang ti urang Subang-na, da aya oge ti urang Subang nu diangkat jadi wawakil Pamarentahan Hindia Walanda. Gawena ngumpulkeun upeti/pajak tinu hasil gawe rahayat sangkan disetor. Galakna malah leuwih ti urang kompeni. Diburuhan tah ku urang Walanda, biasana mah 1/8 tina hasil gawe ngumpulkeun upeti-na. Jadi "tangan besi"-na kaom panjajah. Jadi juragan, jadi aden; para putrana dimeunangkeun ngilu sakola bareng jeung anak-anak katurunan kaom panjajah. Nu diajarkeun tangtu wae asal bisa maca jeung ngitung.
- Geus pasti meunang kanikmatan hirup, mangkana asa bangga weh jadi pagawe-na kompeni teh, poho ka jati poho ka asal. Leungit rasa nyaah ka deungeun, teu paduli disebut hianat ka bangsana, "karep aing disebut panjilat oge"
- Pajuang nu merjuangkeun kahirupan rakyat harita disanjung-sanjung, disumputkeun ku rahayat mangsa dianggap buron ku panjajah
Initina : Musuh rahayat dina mangsa panjajahan mangrupa bangsa deungeun nu dirojong ku baraya nu hianat ka rahayat, nu ngajilat ka bangsa deungeun sangkan kabagean kasenangan hirup. Pajuang nu ngabela rahayat jadi musuh kaom penjilat jeung kaom panjajah.
Kiwari kasebut jaman kamerdekaan, sing horeng ngan ukur bejana wungkul, alesana:
- Masih rea keneh rahayat dibohongan ku inohong-inohong pamarentah.
- Enya kasebutna aya pamarentahan kabupaten, tapi caritana ngan ukur babad karajaan leutik. Nu ngaraja jadi pangawasa, meunang upeti ti unggal jalma nu jadi bawahana. Karaton ngelehkeun imah pangawasa jaman Walanda.
- Rupa-rupa gawe bawahana, rupa-rupa oge ngaran upetina. Mun jaman panjajahan mah upeti teh dicokot langsung ka rahayat bari dipaksa, kiwari mah upeti teh bisa dicokot ukur ku tanda tangan, sabda jeung kiceup. Teu karasa ku rahayat, teu kadeuleu ku rahayat, da birokrasi-na oge teu kaharti ku rahayat mah.
- Pajarkeun ari pamarentahan teh diadegkeun keur ngalayanan kapentingan rahayat, nu satemena nempatkeun pajabat salaku palayan rahayat. Tapi kanyataana teu kitu, sabab rea kasebutna centeng jeung palayan rahayat teh jadi "tuan besar" nu hirupna makmak mekmek.
- Baheula mah para pajabat jeung panjilat diburuhan ku panjajah, kiwari mah diburuhan ku rahayat nu boga nagara ngalangkungan gaji jeung tunjangan saumur hirupna. Rea disenangkeun ku banda rahayatna. Teuing meureun boga elmu ucing garong; geus dibebenjokeun oge angger weh rea keneh nu pulang paling, unggah keneh ka luhur meja ngahakan peda nyesakeun tulangna jeung huluna.
- Mun aya kasebut pajoang kalah dijejele, henteu diporo mah, pajar cenah "laaaah engke ge jempe jeung boseneun". Nu leuwih aneh, kadang pangawasa di jaman kiwari sok hariwang malah gede kasieuna ku nu ngajilat manehana. Ahirna mah nyaaaaa babagi oge, da sieun ku elmu wadul jeung rahulna kaom penjilat.
Intina : Musuh nu ngahalang-halang kahontalna karaharjaan teh baraya-na sorangan, nu nyumput di tempat caang jeung katenjo, nu gede wawanena dina sosoak jeung pinter ngadalilna, nu teu katembong jail, aniaya jeung karepna.
Kabundel samentara mah: yen musuh rahayat teh saeunyana kiwari mah lain deungeun lain batur, tapi nu ngaku-ngaku baraya salembur nu mentingkeun pasoalaan kakawasaan jeung kanikmatan hirup pribadi.
Usum keneh rahayat dibobodo, dibohongan, jeung diporotan mah jigana teu perlu aya pamarentahan teh. Da bongan martabat rahayat sangsara, malarat jeung bodo keneh bae, oge leungiteun barokahna ti anu ngarana kamerdekaan.
Jigana tong diayakeun kue kamerdekaan teh, sangkan euweuh pajabat nu rebutan, nu paboro-boro, nu silih sigeung silih suntrungkeun, nu maling bari ngaku-ngaku keur kapentingan rahayat.
Tah......wajar na mah balik deui ka hukum rimba nu leuwih modern; nu kuat hahaok gagaplok dipikasieun, nu kuat ngawur-ngawur pur (parab hayam) nu kawasa. Jadi katingali saha lalakon, saha musuh. Teu jiga ayeuna, asa poek weh rahayat teh nyebutkeun saha nu jadi musuhna da rea dibohongan jeung dibobodo.
Naha aya nu salah dina ayana pamarentahan teh ? Euweuh. Naha rahayat nu salah ngayakeun pamarentahan? Lain................. Nu salah mah jalma-jalma nu leungit uteuk kencana, jalma-jalma nu teu uyahan, nu edan-edanan neang jalan kamakmuran.......... Nu salah mah pajoang nu kabeurangan jeung amnesia, pajoang nu rea teuing tanggah kapareungpeunan dunya.
Jadi nu kudu diusir mah jalma-jalma nu samodel kitu, nu teu pantes hirup di wewengkon Subang sabab kalakuana nu hianat ka urang lembur.
Bingung sim kuring nyieun beja neangan jalana sangkan pajabat jeung panjilat unggah ti alam poek ka alam caang bari nanggeuy karaharjaan nu diare-arep ku nu boga lembur. Ku kituna..... baraya pasti boga jalan sewang-sewangan nu merenah nu edun keur kawanguna ieu lembur jadi lembur nu karampa kamakmurana karasa ngaraharjakeun hirupna. Sangkan martabat urang Subang ajeg dina jalan nu bener nu salaras antara uteuk kenca jeung katuhuna.
Punten nu kasuhun...................Permios !!!!